Transport wodny śródlądowy od wielu lat przeżywa w Polsce regres. Ostatnie statystyki GUS za 2022 r. podają, że udział przewozów towarowych drogami wodnymi sięga zaledwie 0,1% ogółu przewozów towarowych w Polsce i od wielu lat spada. A przecież potencjał dróg wodnych w Polsce jest niemały – mamy 3767 km, co sytuuje Polskę na 5. miejscu pod względem długości sieci wodnej w Europie, po Niemcach, Finlandii, Francji i Holandii. Daleko nam jednak do wykorzystania dróg wodnych podobnego do naszych sąsiadów i partnerów z Unii Europejskiej. Niskie parametry eksploatacyjne stanowią, że zaledwie 5% dróg wodnych w Polsce to szlaki o wysokiej, IV lub V klasie żeglowności, a tylko ok. 100 km objęte jest międzynarodowym systemem informacji rzecznej RIS.
Transport śródlądowy, jako gałąź o wysokim potencjale transportowym i niskiej emisyjności leży jednak w szczególnym spektrum zainteresowań UE. Rozwój zarówno potencjału logistycznego rzek, jak i ich infrastruktury widoczny jest w wielu propozycjach projektów, gdzie Komisja Europejska oferuje finansowanie prac mających na celu dążenie do lepszego wykorzystania naturalnych potencjałów sieci transportowych. Zgodnie z tą filozofią UE realizowany jest również projekt Cristal, koordynowany przez Łukasiewicz – Poznański Instytut Technologiczny.
Jest to przedsięwzięcie realizowane ze środków unijnych w ramach programu Horizon Europe. Projekt zrzesza 16 partnerów z 9 krajów – Polski, Niemiec, Włoch, Francji, Węgier, Czech, Belgii, Grecji i Wielkiej Brytanii. Polskim partnerem projektu, poza Łukasiewicz-PIT jest Wydział Ekonomiczny Uniwersytetu Gdańskiego. Głównym celem 3-letniego projektu Cristal jest zwiększenie udziału transportu towarowego na śródlądowych drogach wodnych o przynajmniej 20% i przeprowadzenie działań pilotażowych, które wskażą na możliwość wzrostu niezawodności tej gałęzi transportu o 80%. Co istotne, działania w swoim założeniu mają dotyczyć do tej pory niedoinwestowanych dróg wodnych o wysokim potencjale transportowym, stąd wybór KE padł na projekt związany z Wisłą, Odrą, a także Padem (Włochy) i Mozelą (Francja). W celu wsparcia rozwoju transportu na tych rzekach, w ramach projektu będą współtworzone, testowane i wdrażane innowacyjne rozwiązania technologiczne, wykorzystujące fizyczny internet, nowe rozwiązania w zakresie zarządzania oraz nowe modele biznesowe. Łukasiewicz–PIT poza tym, że jest koordynatorem całego projektu, będzie też dostawcą innowacyjnych rozwiązań technologicznych – systemu boi, wyposażonych w czujniki do monitorowania i wspomagania przewidywania warunków żeglowności rzek.
– Pierwsze rozmowy na temat projektu prowadzone z partnerami europejskimi nie wskazywały, że uda nam się zbudować, a finalnie koordynować tak duży projekt, o tak niszowej, z punktu widzenia Polski tematyce – mówi Marta Cudziło, koordynator projektu z ramienia Łukasiewicz – PIT. – W instytucie śledzimy poziom wykorzystania żeglugi śródlądowej w organizacji procesów transportowych w Polsce i wiemy, w jak niewielkim stopniu ta gałąź transportu jest realnie stosowana. Monitorujemy tego przyczyny, jak również mamy świadomość dużego potencjału, jaki ma wykorzystanie polskich rzek w procesach logistycznych. Mimo wielu obaw podjęliśmy wyzwanie i ten potencjał, wraz z naszymi polskimi partnerami, postanowiliśmy przekuć w działanie, definiując plan pilotażowego wdrożenia dla projektu Cristal.
Plan ten, prócz badania konkretnych przypadków biznesowych wykorzystujących polskie, śródlądowe drogi wodne w organizacji przepływu towarów, zakłada również budowę inteligentnej boi, która umożliwi pomiar parametrów rzeki, jak i samego przepływu. Ważnym elementem projektu jest też opracowanie modelu zarządzania transportem, który pozwoli na uzyskanie niezawodności przewozu w ekstremalnych stanach pogodowych – również z wykorzystaniem alternatywnych, intermodalnych środków transportu. To właśnie włączenie transportu wodnego śródlądowego w multimodalne sieci transportowe jest jednym z głównych założeń projektu.
Poprzez realizowanie działań dążących do stworzenia narzędzi wspierających procesy logistyczne z udziałem transportu wodnego, opracowania koncepcji Synchromodal Corridor Management System planowane jest wykazanie możliwości wykorzystania rzeki w transporcie towarów i dynamicznego reagowania na zmiany w dostępności infrastruktury poszczególnych gałęzi transportu, z naciskiem na gałęzi niskoemisyjne takie jak transport rzeczny czy kolejowy. Zapewnienie zastępowalności gałęzi transportu, ale tez włączenie transportu rzecznego w łańcuch logistyczny to główne zadania aspektu logistycznego projektu. Innym aspektem jest natomiast wdrożenie rozwiązań technologicznych wspierających utrzymanie i zarządzanie infrastrukturą. Partnerzy prowadzący działania pilotażowe we Francji i we Włoszech, więcej niż nad procesem logistycznym pracują nad rozwiązaniami pozwalającymi na diagnozę i utrzymanie techniczne śluz poprzez stosowanie rozwiązań fiber optic system czy diagnozę infrastruktury poprzez narzędzia oparte na emisji akustycznej.
W polskim pilot case, przy współpracy z UG i z wykorzystaniem operatora logistycznego, działania obejmą szeroki wachlarz zadań na Wiśle i Odrze. W obszarze Wisły planowane jest przeprowadzenie trzech pilotażowych przewozów ładunków – zboża, nawozów i kontenerów na drodze Gdańsk–Włocławek i Gdańsk–Chełmno oraz zadanie obejmujące obszar górnej i środkowej Odry, gdzie planowane jest przeprowadzenie próbnego przewozu ładunków skonteneryzowanych z Kędzierzyna-Koźla, przez Magdeburg, Hannover do Antwerpii. Obecnie trwają przygotowania do postępowania przetargowego, które pozwoli na wyłonienie operatora logistycznego, który zorganizuje przewozy. Poza organizacyjnym aspektem realizacji pilotażu, planowane jest zainstalowanie na drodze przewozu innowacyjnych boi, które pozwolą na monitorowanie warunków nawigacyjnych drogi wodnej. Boje skonstruowane przez Łukasiewicz–PIT zostaną również wykorzystane w działaniach pilotażowych na Padzie i Mozeli.
Łukasiewicz–PIT jest bowiem koordynatorem projektu także we Francji i we Włoszech. Włoski projekt pilotażowy ma na celu zwiększenie i promowanie żeglowności na rzece Pad, która znajduje się w północnych Włoszech. Jego celem jest znalezienie innowacyjnych rozwiązań technologicznych do monitorowania infrastruktury rzecznej i ułatwienie procesów transportowych w celu wspierania rozwoju przedsiębiorstw, zarówno z obszaru transportu, towarów jak i osób. W zakresie działań pilotażowych we Włoszech, dwaj główni włoscy partnerzy projektu – Infrastrutture Venete i Agenzia Interregionale per il fiume Po – przetestują i zamodelują technologie takie jak: Fiber Optic Sensing (FOS) do stałego monitorowania krytycznych odcinków dróg wodnych o swobodnym przepływie, modele do prognozowania i oceny głębokości i żeglowności rzeki Pad na jej różnych odcinkach, technologie akustycznego monitorowania stanu technicznego śluz. W ramach projektu zostanie również opracowane studium wykonalności dla sieci urządzeń zasilających statki energią elektryczną z lądu (cold ironing). Partnerzy francuscy, których opiekunem pilotażu jest zarządca infrastruktury śródlądowej VNF (Voies Navigables De France) przeprowadzą wdrożenia technologii opracowanych w projekcie na Sekwanie i Mozeli, żeby aktywnie zarządzać regulacją przepływów w okresie powodzi, jak i suszy.
Istotnym aspektem realizacji projektu Cristal jest konieczność odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku związane z wykorzystaniem dróg wodnych do przewozu towarów. Dzięki współpracy z biznesem, operatorami logistycznymi, Grupa Badawcza Logistyki Łukasiewicz–PIT rozpoznała, że na rynku istnieje potencjał po stronie producentów, którzy widzą zalety i deklarują chęć wykorzystania transportu rzecznego w swoim łańcuchu dostaw. Jednocześnie, utrzymując relacje z organizacjami branżowymi, znamy problemy, z jakimi mierzą się podmioty skupiające swoją działalność wokół tej gałęzi transportu. W projekcie Horizon Europe można dostrzec możliwość wykonania pierwszego kroku, uświadomienia potencjału mniejszych europejskich szlaków wodnych, które mimo że dysponują mniejszymi środkami finansowymi niż główne rzeki Europy, mogą stanowić istotną rolę w paneuropejskim systemie dróg wodnych, np. jako sieć dowozowa do portów morskich. Projekt cieszy się dużym zainteresowaniem również środowisk portowych i intermodalnych, co daje nadzieję na przywrócenie transportu śródlądowego, jeśli nie do świetności, co trudno wykonać poprzez zaledwie trzyletni projekt europejski, to przynajmniej do świadomości użytkowników łańcuchów transportowych.
Marta Waldmann
Łukasiewicz-Poznański Instytut Technologiczny
