Branża TSL w zmiennych warunkach rynkowych

Wraz z wieloma gwałtownymi zmianami zachodzącymi w środowisku biznesowym branży TSL w ostatnich latach menedżerowie logistyki stanęli przed trudnym zadaniem przewidzenia skutków tych zmian i stworzenia nowych strategii rozwoju, dopasowanych do nowej rzeczywistości gospodarczej, społecznej i geopolitycznej. Zmiany w środowisku funkcjonowania firm transportowych mają charakter ekonomiczny, społeczny, ekologiczny, ale także wiążą się z trudnymi do przewidzenia czynnikami o charakterze geopolitycznym. W 2022 r. najważniejszymi czynnikami, wpływającymi na zmienność i niepewność na rynku TSL są;

• zakłócenia w globalnych łańcuchach dostaw – przede wszystkim wzrost kosztów i problemy z zaopatrzeniem w towary,
• konieczność cyfryzacji procesów w łańcuchach dostaw, która coraz częściej staje się warunkiem nawiązywania relacji kooperacyjnych,
• konieczność stawienia czoła zmianom klimatu i wymaganiom ochrony środowiska naturalnego, związane z tym wymagania legislacyjne regulujące wykorzystywanie czystych źródeł energii,
• konieczność kalkulacji ryzyka związanego z coraz częstszymi gwałtownymi zjawiskami pogodowymi,
• warunki niedoboru, m.in., w obszarze dostępności energii, dostępności zasobów, w tym także zasobów ludzkich,
• presja płacowa,
• inflacja i wzrost kosztów transportu,
• rosnące wymagania jakościowe, dotyczące m.in. czasu, zróżnicowanych opcji i kosztów dostaw oraz rozwiązań dla logistyki tzw. ostatniej mili,
• rozwój rynku e-commerce i wynikające z tego wyzwania w obszarze dostaw,
• rosnąca liczba czynników ryzyka wpływająca na niestabilność łańcuchów dostaw,
• wydarzenia nieoczekiwane, wpływające w sposób nagły na funkcjonowanie sektora transportu, takie jak kolejne ogniska i warianty wirusa SARS-CoV-2,
• rozwój sankcji gospodarczych wynikających z ataku Rosji na Ukrainę,
• rosnące zagrożenia związane z cyberprzestępczością.

Czynniki te oddziałują na wszystkie przedsiębiorstwa i zmieniają warunki konkurowania na rynku. W różny sposób i w różnym zakresie wpływają one na działalność poszczególnych przedsiębiorstw transportowych i logistycznych – w zależności od specyfiki i zakresu działalności firmy subiektywnie oceniają ich wpływ na ciągłość i efektywność własnych procesów. W rezultacie dotychczasowe modele działania mogą okazać się nieefektywne lub wręcz niemożliwe do stosowania w nowej rzeczywistości rynkowej. Czynniki o charakterze ekonomicznym, takie jak wysoka inflacja, wzrost presji płacowej ze strony pracowników, wzrost kosztów transportu, trudne do przewidzenia wahania kursów walut oraz cen surowców, w tym przede wszystkim cen paliw, szczególnie dotykają firmy z branży TSL i sprawiają, że pojawia się konieczność weryfikacji dotychczasowych modeli operacji pod kątem ich ekonomicznej efektywności. Oznacza to konieczność ściślejszej współpracy w łańcuchach dostaw, w tym również z gestorami ładunków, aby mogli oni zrozumieć konieczność częstej weryfikacji wycen oraz warunków świadczenia usług transportowych i logistycznych. Elastyczne, wspólne z klientem podejmowanie decyzji w procesie dostawy może wpływać korzystnie na ostateczny poziom kosztów oraz na poziom satysfakcji klienta z wykonania usług w niestabilnym środowisku rynkowym.

Decyzje podejmowane w obszarze kosztowym mogą dotyczyć także inwestycji związanych z redukcją zużycia energii i ograniczeniem kosztów jej pozyskiwania w przyszłości. W zależności od specyfiki funkcjonowania przedsiębiorstwa przeanalizować należy główne źródła zużycia energii w procesach biznesowych. Zazwyczaj dotyczą one przede wszystkim dwóch obszarów – efektywności energetycznej budynków biurowych i przemysłowych wraz z urządzeniami w nich wykorzystywanymi oraz obszaru efektywności energetycznej urządzeń transportowych. W przypadku budynków istotna staje się klasa energetyczna oraz możliwość pozyskiwania i przechowywania energii elektrycznej na potrzeby funkcjonowania tych obiektów. Inwestycje i modernizacje mogą zatem dotyczyć:

• zmian dotychczasowych lokalizacji budynków biurowych i przemysłowych na takie, które wykorzystują rozwiązania bardziej energooszczędne, jak odpowiednia izolacja ścian, systemy rekuperacji ciepła, większe nasłonecznienie powierzchni lub modernizacja posiadanych obiektów,
• zmian sposobu pozyskiwania energii, w kierunku odnawialnych źródeł energii oraz dążenia do uzyskania niezależności energetycznej budynków (panele fotowoltaiczne, pompy ciepła),
• racjonalizacji wykorzystywanej powierzchni biurowej i magazynowej: często idącej w kierunku redukcji użytkowanej powierzchni biurowej oraz powiększenia dostępu do powierzchni magazynowej, dzięki której można zwiększyć zapasy towarów i materiałów, aby zabezpieczać się przed skutkami opóźnień w dostawach i wahających się cen transportu,
• zmian w zakresie użytkowanego taboru i maszyn, w kierunku napędów niebazujących na paliwach kopalnych, oszczędnych w zużyciu energii, a więc także rozwiązań autonomicznych.

Ważnymi czynnikami przetrwania na niestabilnym rynku są także dla większości firm zasoby kadrowe. Presja płacowa wraz z rosnącymi pozostałymi kosztami pracy powoduje, że przedsiębiorstwa muszą dużą uwagę skupić na zarządzaniu zasobami kadrowymi, ponieważ skłonność pracowników do rozważania zmian miejsca zatrudnienia jest naturalna. Z tego powodu przedsiębiorstwa skupiają się na konsolidowaniu zespołu niezbędnych specjalistów i utrzymaniu ich satysfakcji z pracy w zespole. Może to oznaczać zmiany w organizacji pracy idące w kierunku bardziej elastycznych form wykonywania pracy, przede wszystkim możliwości wykonywania pracy w trybie zdalnym, który wskazywany jest coraz częściej, szczególnie przez młodszych pracowników, jako preferowany tryb pracy. Dodatkowo częściowe wykorzystanie trybu spotkań zdalnych do zastępowania dotychczasowych wyjazdów służbowych i spotkań poza lokalizacją firmy również przyczynia się do redukcji kosztów operacyjnych, co z pewnością warto rozważyć.

Zmiany w obszarze zarządzania kadrą dotyczyć mogą także wyposażenia pracowników w bardziej zaawansowane technicznie środki pracy, ułatwiające i uatrakcyjniające wykonywanie zadań. Cyfrowe wspomaganie procesów i środków transportu z wykorzystaniem sztucznej inteligencji, rozszerzonej rzeczywistości, blockchain czy internetu rzeczy ułatwia planowanie i kontrolę pracy operacyjnej. Korzyści operacyjne można osiągnąć także wykorzystując rozwój platform cyfrowych, oferujących wysoki poziom bezpieczeństwa cyfrowego i szeroki zakres funkcjonalności dla transportu i logistyki.

W obszarze zatrudnienia ważnym elementem jest także organizacja pracy. W nieprzewidywalnym i zmiennym czasie lepiej od tradycyjnej formy przypisania pracownika do działu lub typu czynności sprawdzają się zespoły tworzone do wykonania konkretnych zadań, np. zespoły projektowe. Dzięki temu pracownicy mogą dołączać do projektów i zadań o różnym profilu i uczą się nowych form współdziałania. Dodatkowo w czasie trudności z pozyskaniem pracowników niektóre czasochłonne i powtarzalne procesy warto przenieść na barki robotów typu back-office, które w wykonywaniu takich czynności często okazują się być tańsze, wydajniejsze i bardziej dokładne niż ich ludzkie odpowiedniki. Jednocześnie warto w tym czasie dbać o wizerunek firmy jako dobrego pracodawcy poprzez szeroki zakres działań w obszarze CSR, co dodatkowo ułatwia pozyskiwanie z rynku pracy i utrzymanie w firmie wykwalifikowanej kadry.

Oferowanie usług na wysokim poziomie mimo niestabilnej sytuacji rynkowej wymaga także uwagi w obszarze zbierania informacji i skutecznej analizy danych dotyczących sytuacji rynkowej oraz szczegółowych aspektów wykonywanych procesów biznesowych. Nie jest to możliwe bez stosowania cyfrowych narzędzi do przetwarzania danych i bezpiecznego udostępniania informacji klientom oraz kooperantom. Ciekawym kierunkiem rozwoju w tym zakresie jest współpraca polegająca na współdzieleniu informacji i zasobów IT przez uczestników łańcucha dostaw. Współdzielenie zachodzić może w płaszczyźnie poziomej – między przedsiębiorstwami na rynku TSL – lub w płaszczyźnie pionowej, np. między operatorem logistycznym a jego klientami. Przenosząc zarządzanie procesami i bazy danych do środowiska chmurowego, można dzielić się z kontrahentami dostępem do istotnych informacji o dostępności i przepływie ładunków przy jednoczesnym utrzymaniu kontroli bezpieczeństwa tych zasobów.

Cyfryzacja procesów coraz częściej staje się także istotnym warunkiem zapewnienia skuteczności operacji: pozwala na analizę dużych zasobów danych i wyodrębnienie z nich informacji kluczowych do podejmowania decyzji zarządczych. Wpływa w dużym stopniu na eliminację błędów, takich jak błędy w dokumentacji czy nieprawidłowości w kompletowaniu przesyłek. Daje także możliwość szybkiego i precyzyjnego transferu danych pomiędzy zaangażowanymi podmiotami: ułatwia komunikację w łańcuchach dostaw, znosząc bariery językowe i standaryzując komunikaty. Łączenie elementów technologii cyfrowych staje się coraz częściej podstawą innowacyjności i wpływa pozytywnie na wizerunek rynkowy przedsiębiorstw. Systemy IT są oczywiście podatne na różnego rodzaju cyfrowe zakłócenia pracy, w szczególności na cyberataki, jednak prawidłowe skonfigurowanie mechanizmów bezpieczeństwa oraz ich regularna kontrola i modernizacja znacząco zmniejszają takie ryzyko, a także pozwalają na skuteczne i możliwie szybkie odzyskanie operacyjności systemu w przypadku wystąpienia takiego incydentu. Z tego powodu regularne szkolenia wszystkich pracowników z bezpieczeństwa cyfrowego są niezbędne we współczesnych organizacjach.

Procesy cyfryzacji w branży transportowej najszybciej zachodzą w obszarze:

• cyfryzacji procesu tworzenia i udostępniania dokumentacji transportowej, spedycyjnej i celnej, przykładem takich rozwiązań są np. port community systems, za pośrednictwem których, firmy zaangażowane w procesy handlowe, transportowe i logistyczne mogą w czasie rzeczywistym pobierać, przetwarzać oraz wysyłać informacje o swoich ładunkach oraz wygodnie komunikować się ze sobą oraz z organami administracji publicznej,
• cyfryzacji procesów, np. poprzez wykorzystanie funkcjonalności platform logistycznych, platform do zarządzania taborem w przedsiębiorstwach transportowych, platform do rozwiązań współdzielonych, np. dla rowerów miejskich lub szerzej, systemów integrujących dostępność urządzeń mobilności miejskiej, takich jak rowery, skutery, hulajnogi itp. czy platform do zarządzania dostawczymi urządzeniami autonomicznymi, takimi jak drony lub rowery cargo,
• automatyzacji procesów magazynowych, w których praca maszyn jest planowana, inicjowana i kontrolowana przez systemy informatyczne,
• cyfryzacji i automatyzacji środków transportu i infrastruktury, np. wykorzystanie pojazdów autonomicznych, systemy inteligentnego zarządzania transportem,
• nowoczesnego oprogramowania do zarządzania taborem i jednostkami ładunkowymi, np. systemy informatyczne takie jak TMS (transport management systems) lub systemy typu track and trace służące śledzeniu poszczególnych jednostek ładunkowych i środków transportu oraz umożliwiające monitorowanie warunków transportu typu temperatura czy wilgotność.

We współczesnym świecie niezwykle trudno jest przewidzieć przyszły układ ciągów ładunkowych i natężenie ruchu ładunków dla poszczególnych tras, regionów czy gałęzi transportu. Z tego względu istotną cechą strategii rynkowej wydaje się być uzyskanie możliwie największej elastyczności w działaniu, wyrażające się w kreatywnym i otwartym podejściu do zmian zachodzących w otoczeniu. Odporność biznesu na zmiany uzależniona jest od możliwości ciągłej analizy danych rynkowych i wyciągania z nich wniosków oraz umiejętności podjęcia szybkich i skutecznych decyzji, dotyczących korekt sposobu funkcjonowania na rynku. Cechą konkurencyjnych przedsiębiorstw jest zaufanie do pracy algorytmów i wykorzystanie mechanizmów sztucznej inteligencji do przejęcia zadań analitycznych, wymagających dużej precyzji obliczeń, ale także do wykonywania powtarzalnych czynności angażujących coraz większą ilość i różnorodność danych.

Doświadczenia związane ze współdzieleniem zasobów i procesów logistycznych, możliwość włączania do zespołów projektowych specjalistów zewnętrznych oraz umiejętność pracy w systemach chmurowych to kolejne elementy, które dają szansę na szybką adaptację do nowych warunków funkcjonowania. Jednocześnie struktura organizacyjna powinna umożliwiać przesunięcia potencjału kadrowego w obszary wymagające najwięcej uwagi w danym okresie czasu. Elastyczności sprzyja także umiejętność organizacji pracy w zespołach zdalnych, pracujących w systemie online, które mogą być szybko tworzone w związku z potrzebami projektowymi.

Nieodzowną częścią strategii przedsiębiorstw staje się bieżąca analiza ryzyka operacyjnego. Identyfikacja czynników ryzyka i stworzenie procedur reakcji na sytuacje mogące stanowić zagrożenie dla funkcjonowania firmy i łańcuchów dostaw to podstawowe zadania w tym zakresie. Przygotowanie do stawienia czoła sytuacjom kryzysowym wymaga także powołania, szkolenia oraz nadania uprawnień decyzyjnych dla sztabów kryzysowych składających się z przedstawicieli kluczowych procesów biznesowych w firmie. Niezbędne jest też ustalenie kanałów komunikacji zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej – na czas wystąpienia czynników ryzyka.

W czasie kiedy zmienność warunków działania staje się normą, najważniejsze atuty firmy można zatem wspomagać z jednej strony kreatywnością, a z drugiej technologią.

Dorota Książkiewicz
Katedra Polityki Transportowej i Integracji Gospodarczej
Uniwersytet Gdański